Η μάχη της Άμφισσας (1 και 2 Ιούλιου 1944)

 

Του Ιάσονα Χανδρινού

Στις 30 Μαΐου 1944, δύο πλήρη τάγματα (το Ι και το ΙΙΙ) του 7ου Συντάγματος Τεθωρακισμένων Γρεναδιέρων της 4ης Αστυνομικής Μεραρχίας των Ες-Ες εγκατέστησαν διοικήσεις σε Λαμία, Άμφισσα, Λιβαδειά, Ιτέα, Αράχωβα. Η μετακίνηση έγινε μετά από επείγουσα διαταγή της ανώτατης διοίκησης στο Βελιγράδι να κατασταλεί το αντάρτικο κίνημα στη Ρούμελη, ένα από τα ισχυρότερα που αντιμετώπισαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα.

Η μεραρχία αυτή ήταν τυπική μονάδα των Βάφφεν Ες-Ες και μάλιστα στρατολογημένη από πρώην αστυνομικούς και νεοσύλλεκτους της χιτλερικής νεολαίας είχε ήδη "διακριθεί" σε  σφαγές αμάχων σε Θεσσαλία και Μακεδονία. Στη Ρούμελη τα Ες-Ες συνάντησαν πιο σκληροτράχηλους αντάρτες αν κρίνουμε ότι μέσα σε δέκα μέρες από την άφιξή τους, τα δύο τάγματα θρηνούσαν ήδη 20 νεκρούς και 36 τραυματίες. Μια διμοιρία αποδεκατίστηκε έξω από την Καρυά Λοκρίδας περιμένοντας ότι θα έκανε "περίπατο" εναντίον του τάγματος του Λοκρού. Τη δέκατη μέρα, η προσπάθεια του 2ου Λόχου να παγιδεύσει τους αντάρτες ντύνοντας τους άνδρες του με χωριάτικα ρούχα έξω από το Στείρι απέτυχε με απώλειες, οπότε οι Γερμανοί έπαθαν αμόκ και κατέσφαξαν τον πληθυσμό του γειτονικού Διστόμου γράφοντας μια από τις μελανότερες σελίδες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, 

Η μεγαλύτερη μάχη δόθηκε τη νύχτα της 1ης προς 2α Ιουλίου μέσα στην Άμφισσα. Με βάση ένα φιλόδοξο  σχέδιο της τοπικής V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, 500 έως 600 αντάρτες από τα τάγματα του Κρόνου (ΙΙ/34), το ΙΙΙ/42 (από την περιοχή της Φθιώτιδας) και του Νικηφόρου (5ο Ανεξ. Τάγμα Παρνασσίδας) εισέβαλλαν νύχτα από βορρά -Κάστρο, Χάρμαινα, Άγιος Αθανάσιος- και τα νότια -οικία Αναγνωστόπουλου (όπου το φυλάκιο εισόδου στην πόλη, η σημερινή "Ελλαδογραφία") και Ηλεκτρική Εταιρία (η σημερινή ΔΕΗ)- και ενεπλάκησαν σε σκληρές οδομαχίες. Παράλληλα έγιναν αντιπερισπασμοί σε Ιτέα, Δελφούς και Αράχωβα. Στην Άμφισσα, όπως ξέρουμε από τα γερμανικά αρχεία, βρίσκονταν δύο λόχοι του ΙΙΙ Τάγματος των Ες-Ες (ο 9ος και ο 10ς) μαζί με τη διοίκηση, δηλαδή τουλάχιστον 300 με 350 άνδρες. Αν και οι αντάρτες έσπασαν τα φυλάκια και κυριάρχησαν για ώρες στο μεγαλύτερο μέρος της πόλης, η επίθεση απέτυχε εξαιτίας κακού συντονισμού και φυσικά της ετοιμότητας των Γερμανών (που δεν ήταν τυχαίοι πολεμιστές) να αντεπιτεθούν. 

Είναι παράδοξο που δεν γνωρίζουμε αρκετά για αυτή τη μάχη η οποία ήταν μία από τις πιο σοβαρές επιθετικές προσπάθειες της Αντίστασης. Οι αντάρτες δεν έκαναν απλή κρούση, ή προπαγανδιστική επίδειξη, αλλά προσπάθησαν να εξοντώσουν τη φρουρά. Τουλάχιστον 45 αντάρτες (ταυτοποιημένοι) σκοτώθηκαν και σχεδόν 100 τραυματίστηκαν. Οι γερμανικές απώλειες ήταν σημαντικές σε σχέση με τη δυσκολία της επιχείρησης: 20 νεκροί και 90 τραυματίες σε "ισχυρή επίθεση συμμοριτών σε όλον τον τομέα του ΙΙΙ Τάγματος" (σύμφωνα με το επίσημο ανακοινωθέν) ενώ τους ίδιους αριθμούς αναφέρει σε επίσημο έγγραφό του και ο Νομάρχης Βοιωτίας Ιωάννης Γεωργόπουλος στην κυβέρνηση στην Αθήνα προσθέτοντας ότι "η αποτυχία των ανταρτών μόνο εις τύχη μπορεί να αποδοθή" (ο νομάρχης προφανώς ήταν με τους Γερμανούς). Ο Δρόσος Κραβαρτόγιαννος αναφέρει 28 νεκρούς και 50 τραυματίες των Γερμανών. Στη μάχη σκοτώθηκαν 5 χωροφύλακες της τοπικής Διοίκησης Χωρ/κής (που πολεμούσαν με τους Γερμανούς), ο πρώην κλαρίτης και αντάρτης του 5/42 και νυν συνεργάτης των Γερμανών που είχε σταμπαριστεί από τους αντάρτες και εξοντώθηκε κατόπιν σχεδίου-ενέδρας, Θεόδωρος Λενής ή "Πατσάς" και τουλάχιστον δύο πολίτες, πιθανόν από αδέσποτες, η Ουρανία Μπατσαλιά στην οδό Ι.Σ. Γάτου και ο ιερέας Φώτης Ψιλογιάννης έξω από το σπίτι του στην οδό Τζαμάλα. Το τάγμα των Ες-Ες δεν πραγματοποίησε άλλη σοβαρή επιχείρηση στην περιοχή και αντικαταστάθηκε στα τέλη Ιουλίου.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζουν ονομαστικά τα αθώα θύματα αυτής της μάχης που δολοφονήθηκαν την επομένη σε "εκκαθάριση" κατά μήκος του δρόμου Ιτέας-Γραβιάς: Παναγιώτης Καραγιώργος, Ανάργυρος Παναγιώτας, Θεοχάρης Βασιλόπουλος και η γυναίκα του Γεωργίου Κοτσίμπου που θερίστηκαν από τα γερμανικά πολυβόλα στη διασταύρωση προς Βάριανη, ο τσοπάνος Νικόλαος Μήταλας ή «Ματσούκας» (52 ετών) με τη σύζυγό του Κωνσταντίνα Παπαδήμα-Μήταλα (39 ετών) και τις δύο κόρες τους Βιολέτα (έξι ετών) και Μαρία (βρέφος), ο Γεώργιος Σεγδίτσας ή «Μπαλαμάσκας» (19 ετών) και ο Ευθύμιος Κασούτσας ή «Ιούντας» (62 ετών) στη θέση «Ψηλή Ράχη» μετά τον αυχένα του 51 χλμ. και ο Νικόλαος Ευθ. Μπελούμπασης που δολοφονήθηκε εν ψυχρώ στην τοποθεσία «Στρογγυλόλακος», από το εκεί γερμανικό φυλάκιο.

Στη φωτογραφία φαίνεται η διοίκηση του ΙΙ/34 Τάγματος του ΕΛΑΣ που σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος της μάχης. Στη μέση καθιστός ο διοικητής Βασίλης Κορνηλάκης ο οποίος τραυματίστηκε σοβαρά με διαμπερές στην λεκάνη ενώ βρισκόταν στην Πλατεία Ησαία. Δεξιά του με το παχύ μουστάκι ο καπετάνιος του τάγματος, Κρόνος (Κώστας Αντωνόπουλος).

 

Ο Ιάσονας Χανδρινος είναι ιστορικός, επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ρέγκενσμπουργκ. Αποφοίτησε το 2006 από το τμήμα ιστορίας και αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ. Την περίοδο 2007-2017 διετέλεσε επιστημονικός συνεργάτης του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος και είναι ιδρυτικό μέλος του εργαστηρίου μελέτης ελληνικού Εβραϊσμού.