Μουσείο – Οικία οπλαρχηγού Πανουργιά

Της Πέγκυς Αραβαντινού 

 

Το κτίριο αποτελούσε μέρος ενός συνόλου κτιρίων τα οποία δεν έχουν διασωθεί και είχαν μορφή τουρκικού σεράι. Δόθηκε μετά την απελευθέρωση στην οικογένεια του οπλαρχηγού Πανουργιά.
Το κτίριο περιέχεται σε οικόπεδο συνολικής έκτασης 1.034,27 τ.μ και αποτελείται από δύο όγκους συνολικού εμβαδού 286,84 τ.μ., την κύρια διώροφη οικοδομή (ισόγειο, μεσοπάτωμα, όροφος) και την προσθήκη κατ ́ επέκταση στον όροφο και φέρουν κοινή τετράριχτη στέγη.
Η ιδιαιτερότητα του κτιρίου έγκειται στο γεγονός ότι φέρει α) δύο αντηρίδες, μία νότια και μια δυτικά (περίεργο για κτίρια λαϊκής αρχιτεκτονικής, β) πολλά ανοίγματα με μορφή πολεμίστρας στο Ισόγειο γ) η τοιχοποιία αποτελείται από αργολιθοδομή διαχωριζόμενη σε ζώνες από τέσσερεις ξυλοδεσιές με ελεύθερο ύψος (3.15+0.15=3.30 μέτρα). Στις γωνίες μάλιστα υπάρχουν επιπλέον ξυλοδεσιές που ενώνουν τις δύο πλευρές, δ) ένα πανέμορφο - μπρουτάλ μεσοπάτωμα, το οποίο προστέθηκε σε δεύτερο χρόνο και διατηρήθηκε αμιγώς κατά την φάση της αποκατάστασης, ε) υπερυψωμένη είσοδο κατά ένα μέτρο, στ) εσωτερικό κλιμακοστάσιο με ξύλινη σκάλα και το χολ - εσωτερική βεράντα, πάνω από το μεσοπάτι (στάθμη ευρισκόμενη ανάμεσα στο ισόγειο και τον α’ όροφο), η) στέγη που εδράζει στους περιμετρικούς τοίχους καθώς και σε δύο δοκούς οι οποίοι βρίσκονται στον ενδιάμεσο τσατμά (τύπου χαγιατιού), θ) και το πλέον σημαντικό ότι κατά την φάση της αποτύπωση διαπιστώθηκε ότι η προσθήκη έχει άλλο τρόπο δόμηση (λιθοδομή με ενδιάμεσα κεραμικά τουβλάκια) και μικρή απόσχιση από το διώροφο κτίριο. Το γεγονός αυτό μας προκάλεσε το ενδιαφέρο με αποτέλεσμα να προβούμε σε εσωτερική εκσκαφή του μπαζώματος. Το αποτέλεσμα των ευρημάτων μας αντάμειψε. Κάτω από το χώρο της κουζίνας και το χώρο του τζακιού, βρέθηκε διπλός τοίχος στον όμορο τοίχο του ισογείου καθώς και μεγάλο χώρο καύσης με τέσσερεις καμινάδες, οι οποίες είχαν απόληξη μέσα στου περιμετρικούς τοίχους. Η είσοδος του χώρου καύσης φαίνετε να συνεχίζεται στο επόμενο δωμάτιο (στο σημείο της νεότερης κουζίνας) σε υψηλότερο επίπεδο. Ενώ μεταξύ του δυτικού τοίχου και του ξύλινου διαχωριστικού τοίχου (τσατμά) ανακαλύφθηκε νεότερος φούρνος από πυρότουβλα. Στην είσοδό του χώρου καύσης, οδηγεί περίτεχνο καλιγωτό δάπεδο, το οποίο εκτίνετε μέχρι τον εξωτερικό χώρο της βεράντας. Το καλιγωτό δάπεδο τόσο του χώρου εισόδου καύσεως όσο και της βεράντας βρίσκεται υψομετρικά σχεδόν στο επίπεδο του εξωτερικού βόρειου δρόμου, γεγονός που μας κάνει να συμπεράνουμε την παλαιότερη ύπαρξη ενιαίου χώρου με τον βόρειο δρόμο. Από την εξέταση του συνόλου των στοιχείων του χώρου καύσης-εισόδου-δρόμου θεωρούμε ότι παλιότερα εκεί φιλοξενούνταν το ιδιωτικό χαμάμ του τουρκικού σεράι. 

Η αποκατάσταση του κτιρίου σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να αναδειχθούν όλα τα χρονικά μέρη του κτιρίου και να μην αλλοιωθεί τίποτα από τα στοιχεία του. Οι παρεμβάσεις για την επανάχρησή του γίνονται με τρόπο ώστε να εξυπηρετούν την νέα χρήση και την απαιτούμενη λειτουργικότητα ως κέντρο ιστορικής ενημέρωσης, καθώς και τις σύγχρονες απαιτήσεις σχεδιασμού στατικών και σεισμικών φορτίων και με την ικανότητα αντοχής που προβλέπονται στους νέους κανονισμούς, χωρίς να αλλοιώνουν το χαρακτήρα του κτίσματος. Αυτό επιτυγχάνεται με την ένταξη των σύγχρονων αναγκών στο παραδοσιακό κέλυφος με ενίσχυση του φέροντος οργανισμού, με χρήση ίδιων υλικών που προέρχονται από την περιοχή (μέθοδο ανόργανης μήτρας - στην Ελλάδα έχει εφαρμοστεί σε ελάχιστες κατασκευές και σε πολύ μικρότερη κλίμακα), ώστε το κτίσμα να εναρμονίζεται πλήρως στο φυσικό του περιβάλλον και να εμπεριέχει όσο είναι εφικτό την σοφία και την αλήθεια της αρχικής κατασκευής του.
Το κτίριο θα εξυπηρετεί την επίσκεψη ατόμων με ειδικές ανάγκες με την κατασκευή νέας εξωτερικής κλίμακας με ενσωματωμένη ειδική πλατφόρμα και με την κατασκευή αναβατορίου κατακόρυφης κίνησης. Επίσης αναπλάστηκε πλήρως ο περιβάλλοντας χώρος και η περίφραξή του (η οποία χρονολογείται παλαιότερα του κτιρίου) με βελτίωση και συμπλήρωση της υπάρχουσας τοιχοποιίας από λιθοδομή.
Η οικία Πανουργιά προβλέπεται να λειτουργήσει ως κέντρο ιστορικής τεκμηρίωσης όπου ο επισκέπτης θα λαμβάνει, μέσα και από τη χρήση νέων τεχνολογιών, μια πρώτη εικόνα των βασικών μαχών και ηρώων της περιοχής μας κατά την Ελληνική Επανάσταση, τόσο στο νομό Φωκίδας όσο και σε όλη την Στερεά Ελλάδα (Ρούμελη).