Του Γιώργου Σκυλογιάννη
Τα ερωτήματα και οι προβληματισμοί που τίθενται στην αισθητική αποκατάσταση των τοιχογραφιών της Ιεράς Μητρόπολης Άμφισσας, έργο του ζωγράφου Σπ. Παπαλουκά, είναι πολλαπλά και σύνθετα. Η προχωρημένη εγκατάλειψη του γραπτού διακόσμου της εκκλησίας και οι κατά καιρούς ατυχείς παρεμβάσεις, δυσκολεύουν την πλήρη αποκατάσταση των τοιχογραφιών. Προσωπικά, σαν εικαστικός καλλιτέχνης και έχοντας παρακολουθήσει όλη τη διαδρομή της προμελέτης από την κ. Ελίζα Πολυχρονιάδου, θα αναφερθώ στο κομμάτι εκείνο της συντήρησης που αφορά τον καθαρισμό, τη συμπλήρωση και την αποκατάσταση, κομμάτια που θα διαμορφώσουν την τελική αισθητική πρόταση συντήρησης του Μνημείου. Η αισθητική αποκατάσταση των τοιχογραφιών θα έπρεπε να λάβει υπ΄ όψιν της, την καλλιτεχνικοιστορική αξία του έργου και συγχρόνως να μην διακινδυνεύσει την ολότητά του, δεδομένου ότι λειτουργεί ως σύλληψη ενός ενιαίου Ζωγραφικού Έργου.
Πρόκειται για ένα σύστημα «Παρατακτικής» ζωγραφικής, εγκλείοντας όλες τις εικαστικές ανησυχίες των αρχών του 20ου αιώνα (κυβιστές, μεταιμπρεσσιονιστές, φωβιστές, το κίνημα nabi κλπ), δημιουργώντας έτσι μια άλλη ανάγνωση της βυζαντινής τέχνης, τολμηρής και μοναδικής ακόμα και σήμερα. Επομένως η συνολική αποκατάσταση των φθορών θα έπρεπε να συνδυαστεί με την σωστή ανάγνωση της ενιαίας ζωγραφικής επιφάνειας και κυρίως να είναι απόρροια συνολικής απόφασης εξειδικευμένων συνεργατών. Το έργο όπως προανέφερα είναι προϊόν ζωγραφικής σύλληψης και δεν ακολουθεί την τυποποιημένη βυζαντινή γραφή. Μερικά από τα ερωτήματα που προκύπτουν και πρέπει να απαντηθούν είναι τα ακόλουθα:
• Ο καθαρισμός του γραπτού διακόσμου στο σύνολό του, είναι εφικτός και μέχρι ποίου σημείου συντελεί στην τελική αισθητική αποκατάσταση? Μια παλαιότερη προσπάθεια καθαρισμού αναδεικνύει μια φωτεινότητα χρωμάτων, χωρίς όμως να εξασφαλίζει την αρχική τονικότητα και ένταση των χρωμάτων, με αμφισβητούμενο μάλιστα αισθητικό αποτέλεσμα. Ίσως μια ηπιότερη μορφή καθαρισμού να ταιριάζει περισσότερο στη χρωματική αντίληψη του έργου. Όσον αφορά τα διακοσμητικά κομμάτια της τοιχογραφίας, που αποτελούν και μαρτυρία πλαστικών αναζητήσεων, χωρίς τη διάθεση της μηχανικής συμπλήρωσης των επιφανειών -όπως πολλές φορές συνηθίζεται σήμερα- έχουν υποστεί τις μικρότερες και πιο ορατές φθορές. Επομένως ο βαθμός της συντήρησης των διακοσμητικών μοτίβων των τοιχογραφιών, θα πρέπει να διαφέρει απ΄ αυτών των παραστάσεων, όπου οι φθορές είναι πιο εκτεταμένες και πιο ορατές. Βέβαια υπάρχει το μεγάλο πλεονέκτημα των διασωθέντων ανθιβόλων του Σπ. Παπαλουκά (κλίμακας 1:1), μοναδικά σε μέγεθος και αξία, που θα επιτρέψουν τη σωστή διατύπωση του αρχικού σχεδίου.
• Ποιο χρώμα θα επιλεχθεί για τη συμπλήρωση των κατεστραμμένων περιοχών? Ένα ενδεικτικό χρώμα της ίδιας οικογένειας της παράστασης ή θα υιοθετηθεί ένα γενικός τόνος για όλες τις παραστάσεις, διακινδυνεύοντας έτσι τη συνολική χρωματική αντίληψη. Υπάρχουν κομμάτια που δεν έχουν ολοκληρωθεί ή άλλα που είναι καλυμμένα με ώχρα και γαλάζιο. • Θα υπάρξει γραμμική αποτύπωση των ανθιβόλων και στην περίπτωση αυτή, τι θα χρησιμοποιηθεί σα χρώμα φόντου?
• Θα γίνει αποκατάσταση των στασιδιών, τα όποια έχουν αφαιρεθεί και στη θέση τους υπάρχει χρωματική απομίμηση μαρμάρου, διαφορετικής αισθητικής αντίληψης? Θα πρέπει να απαντηθούν τα διαφορετικά αυτά ερωτήματα και επιπλέον αυτά που θα προκύψουν, κατά τη διαδικασία της αποκατάστασης του διατηρητέου αυτού μνημείου.
Τελειώνοντας, πιστεύω ότι η αισθητική αποκατάσταση των τοιχογραφιών της Ιεράς Μητρόπολης Άμφισσας είναι εφικτή, αρκεί και το αποτέλεσμα που θα προκύψει να προέλθει από ένα σύνθετο σχεδιασμό, τεχνικών και εικαστικών παραμέτρων, για να επιτευχθεί μια άρτια εφαρμογή της συντήρησης και αποκατάστασης του έργου. Η καλλιτεχνική αξία των τοιχογραφιών του Σπ. Παπαλουκά είναι πρωτότυπη ακόμα και σήμερα, παραμένοντας επίκαιρη και προκλητική. Στηρίζεται στην ιδέα της προσωπικής υπέρβασης και ανησυχίας του καλλιτέχνη, που δυστυχώς σήμερα απειλείται και θυσιάζεται στον κοινωνικό βωμό του ορθολογισμού και της αντιπνευματικότητας.
Τα ερωτήματα και οι προβληματισμοί που τίθενται στην αισθητική αποκατάσταση των τοιχογραφιών της Ιεράς Μητρόπολης Άμφισσας, έργο του ζωγράφου Σπ. Παπαλουκά, είναι πολλαπλά και σύνθετα. Η προχωρημένη εγκατάλειψη του γραπτού διακόσμου της εκκλησίας και οι κατά καιρούς ατυχείς παρεμβάσεις, δυσκολεύουν την πλήρη αποκατάσταση των τοιχογραφιών. Προσωπικά, σαν εικαστικός καλλιτέχνης και έχοντας παρακολουθήσει όλη τη διαδρομή της προμελέτης από την κ. Ελίζα Πολυχρονιάδου, θα αναφερθώ στο κομμάτι εκείνο της συντήρησης που αφορά τον καθαρισμό, τη συμπλήρωση και την αποκατάσταση, κομμάτια που θα διαμορφώσουν την τελική αισθητική πρόταση συντήρησης του Μνημείου. Η αισθητική αποκατάσταση των τοιχογραφιών θα έπρεπε να λάβει υπ΄ όψιν της, την καλλιτεχνικοιστορική αξία του έργου και συγχρόνως να μην διακινδυνεύσει την ολότητά του, δεδομένου ότι λειτουργεί ως σύλληψη ενός ενιαίου Ζωγραφικού Έργου.
• Ο καθαρισμός του γραπτού διακόσμου στο σύνολό του, είναι εφικτός και μέχρι ποίου σημείου συντελεί στην τελική αισθητική αποκατάσταση? Μια παλαιότερη προσπάθεια καθαρισμού αναδεικνύει μια φωτεινότητα χρωμάτων, χωρίς όμως να εξασφαλίζει την αρχική τονικότητα και ένταση των χρωμάτων, με αμφισβητούμενο μάλιστα αισθητικό αποτέλεσμα. Ίσως μια ηπιότερη μορφή καθαρισμού να ταιριάζει περισσότερο στη χρωματική αντίληψη του έργου. Όσον αφορά τα διακοσμητικά κομμάτια της τοιχογραφίας, που αποτελούν και μαρτυρία πλαστικών αναζητήσεων, χωρίς τη διάθεση της μηχανικής συμπλήρωσης των επιφανειών -όπως πολλές φορές συνηθίζεται σήμερα- έχουν υποστεί τις μικρότερες και πιο ορατές φθορές. Επομένως ο βαθμός της συντήρησης των διακοσμητικών μοτίβων των τοιχογραφιών, θα πρέπει να διαφέρει απ΄ αυτών των παραστάσεων, όπου οι φθορές είναι πιο εκτεταμένες και πιο ορατές. Βέβαια υπάρχει το μεγάλο πλεονέκτημα των διασωθέντων ανθιβόλων του Σπ. Παπαλουκά (κλίμακας 1:1), μοναδικά σε μέγεθος και αξία, που θα επιτρέψουν τη σωστή διατύπωση του αρχικού σχεδίου.
• Θα γίνει αποκατάσταση των στασιδιών, τα όποια έχουν αφαιρεθεί και στη θέση τους υπάρχει χρωματική απομίμηση μαρμάρου, διαφορετικής αισθητικής αντίληψης? Θα πρέπει να απαντηθούν τα διαφορετικά αυτά ερωτήματα και επιπλέον αυτά που θα προκύψουν, κατά τη διαδικασία της αποκατάστασης του διατηρητέου αυτού μνημείου.
Τελειώνοντας, πιστεύω ότι η αισθητική αποκατάσταση των τοιχογραφιών της Ιεράς Μητρόπολης Άμφισσας είναι εφικτή, αρκεί και το αποτέλεσμα που θα προκύψει να προέλθει από ένα σύνθετο σχεδιασμό, τεχνικών και εικαστικών παραμέτρων, για να επιτευχθεί μια άρτια εφαρμογή της συντήρησης και αποκατάστασης του έργου. Η καλλιτεχνική αξία των τοιχογραφιών του Σπ. Παπαλουκά είναι πρωτότυπη ακόμα και σήμερα, παραμένοντας επίκαιρη και προκλητική. Στηρίζεται στην ιδέα της προσωπικής υπέρβασης και ανησυχίας του καλλιτέχνη, που δυστυχώς σήμερα απειλείται και θυσιάζεται στον κοινωνικό βωμό του ορθολογισμού και της αντιπνευματικότητας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου