Ο Edward Dodwell στο Σεράι του Μπέη των Σαλώνων. Σεΐδ Αχμέτ Βοϊβόδα Σαλώνου, το 1805

Ο Άγγλος ευγενής Edward Dodwell αφού περάτωσε τιςφιλολογικές και αρχαιολογικές του σπουδές στο Καίμπριτζ αποφάσισε να επισκευτεί την Ελλάδα, όπως επέβαλλε τότε η παλιά αγγλική αριστοκρατική παράδοση.

Ξεκίνησε το 1801 μαζί με τον William Gell, αλλά η περιήγησή τους διακόπηκε στην Τροία, λόγω ασυμφωνίας χαρακτήρων. Επέστρεψε στη Νάπολη, όπου γνώρισε τον Ιταλό ζωγράφο Simone Romardi και άρχισε μαζί του το δεύτερο ταχίδι στην Ελλάδα (1804 - 1806). Τον Φεβρουάριο του 1805 επιβηβάστηκαν σ΄ ένα γαλαξιδιώτικο καράβι κι από τη Μερσίνα της Ιταλίας πέρασαν στην Ελλάδα.

«Ο γιατρός Ανδρέας μας οδήγησε στον Βοϊβόδα. Το κτίριο ήταν χτισμένο στο ίδιο σχέδιο με όλα τα τούρκικα κτίρια και ο τρόπος υποδοχής απ΄ όλους τους βοϊβόδες και διοικητές, είναι ο ίδιος. Θα διηγηθώ τις παρατηρ’ησεις που έκανα σ΄ αυτή την επίσκεψη, αποφεύγοντας πολλές περιττές επαναλήψεις.

Για να φτάσουμε στην κατοικία του βοϊβόδα, περάσαμε προηγουμένως μέσα από έναν προθάλαμο όπου υπήρχαν μερικοί Τάταροι που κάπνιζαν και μερικοί τσιμπουκτζήδες (tchiboukchis) ή παρασκευαστές πίπας, που ετοίμαζαν πίπες και καπνό για τους κυρίους των. Το άτομο που παρουσιάζει τις πίπες αποκαλείται τζιμπούκογλαν (ο νεαρός άνδρας με τις πίπες). Πλησιάζοντας το διαμέριμα του βοϊβόδα, περάσαμε από μια μεγάλη και βαρειά κουρτίνα δερμάτινη, προσαρμοσμένη στην κορυφή της πόρτας για ν΄αποκλείει τον αέρα. Οδηγημένοι από έναν φρουρό, μπήκαμε στο δωμάτιο.

Αλλά πριν συνεχίσω, ίσως δε θάταν άσκοπο να επισημάνω πως το ίδιο είδος κουρτίνας χρησιμοποιούσαν από τα αρχαία χρόνια για τον ίδιο σκοπό στην Ελλάδα και Ιταλία και λεγόταν από τους Έλληνες: παραπέτασμα ή περιπέτασμα και από τους Λατίνους: auloeum και velum. Οι Ρωμαίοι υψηλής τάξεως είχαν υπηρέτες με προορισμό να ανοίγουν και να κρατούν ψηλά αυτές τις κουρτίνες όταν άτομα εισέρχονταν στο δωμάτιο. Οι υπηρέτες αυτοί λέγονταν βελάριοι. Χρησιμοποιούνται ακόμη στους μεγάλους οίκους της Ιταλίας.

Αμφιβάλλω αν το έθιμο του να αφήνει κανείς τις παντόφλες στην είσοδο του διαμερίσματος είναι αρχαίο. Οι Έλληνες είχαν υποδήματα που χρησιμοποιούσαν μόνο μέσα στο σπίτι, αλλά ποτέ απ΄ έξω, ονομάζονται: βλαύται. Και γνωρίζουμε από τον Τερέντιο και τον Μαρτίαλο ότι οι αρχαίοι έβγαζαν τα υποδήματά τους την ώρα του φαγητού. Ήταν πανάρχαιο έθιμο να είναι ξυπόλητοι όταν στέκονταν πάνω σε ιερό έδαφος (βλ. Ιουστίνου Μάρτυρ. Απολογία για τους Χριστιανούς). Οι Φράγκοι πάντα συγχωρούνται όταν βγάζουν τα υποδήματά τους ή τις μπότες τους, καθώς οι Έλληνες και Τούρκοι. Θάταν άτοπο για κάποιον να μπει σ΄ ένα διαμέρισμα στην Τουρκία, φορώντας παπούτσια ή παντόφλες, όπως θάταν σε άλλες χώρες σε παρόμοια περίπτωση να μη βγάλει το καπέλο, και έχει το ίδιο αποτέλεσμα επί των Τούρκων να μας βλέπουν να βγάζουμε τα καπέλα μας εισερχόμενοι στο σπίτι, καθώς εμείς αν βλέπαμε έναν Τούρκο να βγάζει τα παπούτσια του.

Ο βοϊβόδας μας υποδέχτηκε με τις συνηθισμένες φιλοφρονήσεις: «Καλώς ήλθατε, πολύ καλώς ήλθατε». Η συζήτηση έγινε με την μεσολάβηση του γιατρού που έκανε τον διερμηνέα. Το φερμάνι μου δόθηκε στον γραμματικό του βοϊβόδα που το διάβασε δυνατά, και όταν κατάλαβαν ότι προσαγορευόταν Beyzadeh, γιός ενός Μπέη, με περιποιήθηκαν πολιτισμένα. Αυτός είναι ένας συνηθισμένος τίτλος που δίδεται σ΄ αυτούς που ταξιδεύον στην Τουρκία για ψυχαγωγία και όχι για εμπορικούς σκοπούς.

Το διαμέρισμα σχεδόν περιβαλλόταν από το ντιβάνι, που αποτελείτο από μεγάλα κόκκινα βελούδινα μαξιλάρια, τοποθετημένα πάνω σ΄ ένα κάθισμα ύψους έξι ιντσών, ενώ υπήρχαν και άλλα για ν΄ ακουμπάει η πλάτη. Ένα ωραίο καρπίτι κάλυπτε το πάτωμα, ενώ οι τοίχοι ήταν στολισμένοι με ξίφη και πιστόλια που κρέμονταν κοντά στον βοϊβόδα. Γύρω στο δωμάτιο κρέμονταν σε πλαίσια διάφορα κεφάλαια από το Κοράνι και φράσεις ηθικού περιεχομένου, όπως: «Δεν υπάρχει βοήθεια παρά μόνο από τον Θεό» - «Θεϊκή πίστη είναι η επιθυμία του σοφού» και άλλες παρόμοιες.

Τα μικρά ψηλά παράθυρα ήταν γοτθικά, στολισμένα με χρωματιστό γυαλί. Η οροφή αποτελείτο από ξύλο κομψά στολισμένο. Η καμινάδα ήταν σχεδόν απέναντι από την είσοδο. Ο βοϊβόδας μιλούσε λίγο και φαινόταν απορροφημένος στο να μετράει τις χάντρες του κομπολογιού του. Αυτό σηνήθως αποτελείται από 99 χάντρες και ο θεοσεβής μουσουλμάνος θα πει μια προσευχή την ημέρα, για κάθε μια. Μας πρόσφεραν καφέ, πίπες και γλυκίσματα ραντισμένα με ροδόνερο.

Ένας Τούρκος ευγενής περνάει σχεδόν όλη την ζωή του με το να καπνίζει, να πίνει καφέ και να μετράει τις χάντρες του. Το κάπνισμα είναι βασικό στοιχείο για την ευτυχία του. Ο Τούρκος όμως είναι πολύ καθαρός, σχολαστικός με τα εργαλεία του καπνίσματος και ποτέ δεν φτύνει. Ένα μικρό μεταλλικό δοχείο είναι τοποθετημένο στο καρπίτι, ώστε το κύπελλο της πίπας να βρίσκεται μέσα και να μην πέφτει έξω ο καπνός. Τα τσιμπούκια έχουν συνήθως 7-8 πόδια και κατασκευάζονται από ξύλο κερασιάς ή γιασεμιού. Στους περισσότερους κήπους στην Ελλάδα υπάεχει γιασεμί, τα κοτσάνια του οποίου μεγαλώνουν και πουλιώνται σε υψηλές τιμές. Τα κύπελλα κατασκευάζονται από πολύ καλό χώμα που υπάρχει κοντά στην Θήβα, στη Βοιωτία. Αρμόζουν στην αρχαία ελληνική αγγειπλαστική, είναι κομψά στολισμένα και γαρνιρισμένα με επιχρύσωμα. Τα τμήματα του στομίου κατασκευάζονται συνήθως από ήλεκτρο ή πέτρα και μερικά είναι στολισμένα με πολύτιμους λίθους.

Την ίδια μέρα επισκεφθήκαμε τον γιό του βοϊβόδα, και είχαμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε την υπερηφάνεια του νεαρού Τούρκου και την ταπεινή δουλικότητα του Έλληνα. Το αγόρι ήταν δέκα πέντε ετών, κάπνιζε τη διαμαντοστολισμένη πίπα του, και τεμπέλιαζε πάνω σ΄ έναν μαλακό και πλούσια ντυμένο σοφά, ενώ ο Έλληνας παιδαγωγός του καθόταν στο πάτωμα, στα πόδια του.

Ο σεβασμός που τρέφουν οι μαθητές στον δάσκαλό τους σε άλλες χώρες, μάλλον διατηρείται και στην Τουρκία. Ο γιατρός μου είπε πως ο νεαρός ευγενής δεν κάπνιζε μπροστά στον πατέρα του, αλλά ήταν φαινομενικά σεμνός και καρτερικός. Αλλά όταν βρισκόταν μόνος του κάπνιζε και έπινε καφέ όλη μέρα και είχε αρχίσει νάχει τις συζύγους του.

Στη φωτογραφία: Άποψη της Άμφισσας (Σάλωνα).1821

DODWELL, Edward. A classical and topographical tour through Greece, during the years 1801, 1805, and 1806, Λονδίνο, Rodwell and Martin, 1819

Γεννάδειος Βιβλιοθήκη - Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.