Η μάχη της Άμφισσας / 1-2 Ιουλίου 1944

Του Ιάσονα Χανδρινού

Στις 30 Μαΐου 1944, δύο πλήρη τάγματα (το Ι και το ΙΙΙ) του 7ου Συντάγματος Τεθωρακισμένων Γρεναδιέρων της 4ης Αστυνομικής Μεραρχίας των Ες-Ες εγκατέστησαν διοικήσεις σε Λαμία, Άμφισσα, Λιβαδειά, Ιτέα, Αράχωβα. Η μετακίνηση έγινε μετά από επείγουσα διαταγή της ανώτατης διοίκησης στο Βελιγράδι να κατασταλεί το αντάρτικο κίνημα στη Ρούμελη, ένα από τα ισχυρότερα που αντιμετώπισαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα.

Η μεραρχία αυτή ήταν τυπική μονάδα των Βάφφεν Ες-Ες και μάλιστα στρατολογημένη από πρώην αστυνομικούς και νεοσύλλεκτους της χιτλερικής νεολαίας είχε ήδη "διακριθεί" σε  σφαγές αμάχων σε Θεσσαλία και Μακεδονία. Στη Ρούμελη τα Ες-Ες συνάντησαν πιο σκληροτράχηλους αντάρτες αν κρίνουμε ότι μέσα σε δέκα μέρες από την άφιξή τους, τα δύο τάγματα θρηνούσαν ήδη 20 νεκρούς και 36 τραυματίες. Μια διμοιρία αποδεκατίστηκε έξω από την Καρυά Λοκρίδας περιμένοντας ότι θα έκανε "περίπατο" εναντίον του τάγματος του Λοκρού. Τη δέκατη μέρα, η προσπάθεια του 2ου Λόχου να παγιδεύσει τους αντάρτες ντύνοντας τους άνδρες του με χωριάτικα ρούχα έξω από το Στείρι απέτυχε με απώλειες, οπότε οι Γερμανοί έπαθαν αμόκ και κατέσφαξαν τον πληθυσμό του γειτονικού Διστόμου γράφοντας μια από τις μελανότερες σελίδες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, 

Η μεγαλύτερη μάχη δόθηκε τη νύχτα της 1ης προς 2α Ιουλίου μέσα στην Άμφισσα. Με βάση ένα φιλόδοξο  σχέδιο της τοπικής V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, 500 έως 600 αντάρτες από τα τάγματα του Κρόνου (ΙΙ/34), το ΙΙΙ/42 (από την περιοχή της Φθιώτιδας) και του Νικηφόρου (5ο Ανεξ. Τάγμα Παρνασσίδας) εισέβαλλαν νύχτα από βορρά -Κάστρο, Χάρμαινα, Άγιος Αθανάσιος- και τα νότια -οικία Αναγνωστόπουλου (όπου το φυλάκιο εισόδου στην πόλη, η σημερινή "Ελλαδογραφία") και Ηλεκτρική Εταιρία (η σημερινή ΔΕΗ)- και ενεπλάκησαν σε σκληρές οδομαχίες. Παράλληλα έγιναν αντιπερισπασμοί σε Ιτέα, Δελφούς και Αράχωβα. Στην Άμφισσα, όπως ξέρουμε από τα γερμανικά αρχεία, βρίσκονταν δύο λόχοι του ΙΙΙ Τάγματος των Ες-Ες (ο 9ος και ο 10ς) μαζί με τη διοικήση, δηλαδή τουλάχιστον 300 με 350 άνδρες. Αν και οι αντάρτες έσπασαν τα φυλάκια και κυριάρχησαν για ώρες στο μεγαλύτερο μέρος της πόλης, η επίθεση απέτυχε εξαιτίας κακού συντονισμού και φυσικά της ετοιμότητας των Γερμανών (που δεν ήταν τυχαίοι πολεμιστές) να αντεπιτεθούν. 

Είναι παράδοξο που δεν γνωρίζουμε αρκετά για αυτή τη μάχη η οποία ήταν από τις πιο σοβαρές επιθετικές προσπάθειες της Αντίστασης. Οι αντάρτες δεν έκαναν απλή κρούση ή προπαγανδιστική επίδειξη αλλά προσπάθησαν να εξοντώσουν τη φρουρά. Τουλάχιστον 45 αντάρτες (ταυτοποιημένοι) σκοτώθηκαν και σχεδόν 100 τραυματίστηκαν. Οι γερμανικές απώλειες ήταν σημαντικές σε σχέση με τη δυσκολία της επιχείρησης: 20 νεκροί και 90 τραυματίες σε "ισχυρή επίθεση συμμοριτών σε όλον τον τομέα του ΙΙΙ Τάγματος" (σύμφωνα με το επίσημο ανακοινωθέν) ενώ τους ίδιους αριθμούς αναφέρει σε επίσημο έγγραφό του και ο Νομάρχης Βοιωτίας Ιωάννης Γεωργόπουλος στην κυβέρνηση στην Αθήνα προσθέτοντας ότι "η αποτυχία των ανταρτών μόνο εις τύχη μπορεί να αποδοθή" (ο νομάρχης προφανώς ήταν με τους Γερμανούς). Ο Δρόσος Κραβαρτόγιαννος αναφέρει 28 νεκρούς και 50 τραυματίες των Γερμανών. Στη μάχη σκοτώθηκαν 5 χωροφύλακες της τοπικής Διοίκησης Χωρ/κής (που πολεμούσαν με τους Γερμανούς), ο πρώην κλαρίτης και αντάρτης του 5/42 και νυν συνεργάτης των Γερμανών που είχε σταμπαριστεί από τους αντάρτες και εξοντώθηκε κατόπιν σχεδίου-ενέδρας, Θεόδωρος Λενής ή "Πατσάς" και τουλάχιστον δύο πολίτες, πιθανόν από αδέσποτες, η Ουρανία Μπατσαλιά στην οδό Ι.Σ. Γάτου και ο ιερέας Φώτης Ψιλογιάννης έξω από το σπίτι του στην οδό Τζαμάλα. Το τάγμα των Ες-Ες δεν πραγματοποίησε άλλη σοβαρή επιχείρηση στην περιοχή και αντικαταστάθηκε στα τέλη Ιουλίου.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζουν ονομαστικά τα αθώα θύματα αυτής της μάχης που δολοφονήθηκαν την επομένη σε "εκκαθάριση" κατά μήκος του δρόμου Ιτέας-Γραβιάς: Παναγιώτης Καραγιώργος, Ανάργυρος Παναγιώτας, Θεοχάρης Βασιλόπουλος και η γυναίκα του Γεωργίου Κοτσίμπου που θερίστηκαν από τα γερμανικά πολυβόλα στη διασταύρωση προς Βάριανη, ο τσοπάνος Νικόλαος Μήταλας ή «Ματσούκας» (52 ετών) με τη σύζυγό του Κωνσταντίνα Παπαδήμα-Μήταλα (39 ετών) και τις δύο κόρες τους Βιολέτα (έξι ετών) και Μαρία (βρέφος), ο Γεώργιος Σεγδίτσας ή «Μπαλαμάσκας» (19 ετών) και ο Ευθύμιος Κασούτσας ή «Ιούντας» (62 ετών) στη θέση «Ψηλή Ράχη» μετά τον αυχένα του 51 χλμ. και ο Νικόλαος Ευθ. Μπελούμπασης που δολοφονήθηκε εν ψυχρώ στην τοποθεσία «Στρογγυλόλακος», από το εκεί γερμανικό φυλάκιο.

Φωτογραφίες: Η διοίκηση του ΙΙ/34 Τάγματος του ΕΛΑΣ που σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος της μάχης. Στη μέση καθιστός ο διοικητής Βασίλης Κορνηλάκης ο οποίος τραυματίστηκε σοβαρά με διαμπερές στην λεκάνη ενώ βρισκόταν στην Πλατεία Ησαία. Δεξιά του με το παχύ μουστάκι ο καπετάνιος του τάγματος, Κρόνος (Κώστας Αντωνόπουλος) / Ο διοικητής της V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, Γεώργιος Ρήγος ή "Φεραίος", βετεράνος της Μ. Ασίας και του αλβανικού μετώπου, που εκπόνησε το σχέδιο ενέργιας, εδώ στη Θήβα κατά την Απελευθέρωση / Και ο Τριαντάφυλλος Τριανταφύλλου από το Άργος, ένας από τους σκοτωμένους αντάρτες, θαμμένος κι αυτός στον ομαδικό τάφο μαζί με τους συντρόφους του.

Φωτογραφίες: Η διοίκηση του ΙΙ/34 Τάγματος του ΕΛΑΣ που σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος της μάχης. Στη μέση καθιστός ο διοικητής Βασίλης Κορνηλάκης ο οποίος τραυματίστηκε σοβαρά με διαμπερές στην λεκάνη ενώ βρισκόταν στην Πλατεία Ησαία. Δεξιά του με το παχύ μουστάκι ο καπετάνιος του τάγματος, Κρόνος (Κώστας Αντωνόπουλος) / Ο διοικητής της V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, Γεώργιος Ρήγος ή "Φεραίος", βετεράνος της Μ. Ασίας και του αλβανικού μετώπου, που εκπόνησε το σχέδιο ενέργιας, εδώ στη Θήβα κατά την Απελευθέρωση / Και ο Τριαντάφυλλος Τριανταφύλλου από το Άργος, ένας από τους σκοτωμένους αντάρτες, θαμμένος κι αυτός στον ομαδικό τάφο μαζί με τους συντρόφους του.

Ο Ιάσονας Χανδρινος είναι ιστορικός, επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ρέγκενσμπουργκ. Αποφοίτησε το 2006 από το τμήμα ιστορίας και αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ. Την περίοδο 2007-2017 διετέλεσε επιστημονικός συνεργάτης του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος και είναι ιδρυτικό μέλος του εργαστηρίου μελέτης ελληνικού Εβραϊσμού. 

Σύντομη ιστορία της Άμφισσας

Ο ανδριάντας του Σαλώνων Ησαΐα

 

Ο Νίκος Στέφος, από την Δεσφίνα Φωκίδος, φιλοτεχνεί τον ανδριάντα του Επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα. 

Τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος έγιναν στις 7 Ιουλίου 1931, στην κεντρική πλατεία της Άμφισσας.

30 Μαΐου 1946

Στις 30 Μαΐου 1946,η Άμφισσα και η περιφέρεια συγκλονίστηκε από το άγγελμα: "Σκότωσαν το Φώτη Τσίγκα στην Αράχωβα. Καμιά δεκαριά κτηνάνθρωποι, με ρόπαλα τον έβγαλαν έξω από το λεωφορείο και τον χτυπούσαν. Ξεψύχησε πριν φτάσει στο Νοσοκομείο. Μια προετοιμασμένη επίθεση κατά του λεωφορείου από φονιάδες παρακρατικούς.

Ο Φώτης Τσίγκας, με συνείδηση δημοκρατική που δεν θόλωνε από τις παρορμήσεις της οξυμένης αντιπαλότητας, με ευγένεια και καλοσύνη προς τους συμπολίτες του, είχε αναδειχθεί σε ένα πρώτης γραμμής πολιτικό, κοινωνικό παράγοντα γενικής αποδοχής μέσα στις ταραγμένες εκείνες εποχές.

Γιατί σκότωσαν το Φώτη; Μυρμήγκι δεν είχε πατήσει..... Ένα "κουσούρι" είχε ο Φώτης: ήταν πολιτικός με φρόνηση, με δύναμη, με ικανότητες που δεν μπορούσε κανείς να αναμετρηθεί μαζί του.

Αποσπάσματα απ’ το βιβλίο του Γιώργου Γάτου  «Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΦΩΚΙΔΑ" ΕΑΜ - ΕΛΑΣ - ΕΠΟΝ,ΤΟΜΟΣ Β΄,Εκδόσεις ΠΕΔΙΟ, 2015.

Στη φωτογραφία η σορός του Φώτη Τσίγκα στην πλατεία Κεχαγιά στην Άμφισσα, 1946.

Ο μπάρμπα Γιώργος

Του Σάββα Γιαννοσπύρου

 

     Σουσαμάτες. Ένα αρτοσκεύασμα της Μεγάλης Παρασκευής, που γινόταν με βάση το σουσαμέλαιο (αντί ελαίου). Το έφεραν οι πρόγονοί μας από τη Μικρά Ασία και για πρώτη φορά "λανσαρίστηκε" (και έγινε έθιμο) από τον παππού μου Σάββα Νικολάου και πατέρα του θείου μου Νίκου Νικολάου. Ο θείος Νίκος συνέχισε σαν αρτοποιός και "μεγαλούργησε" στο σημερινό φούρνο της πλατείας Ησαΐα, που λειτουργεί μέχρι και σήμερα ο γιός του Χρήστος. Ο παππούς μας έφτιαξε μάλιστα το δικό του φούρνο στον συνοικισμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας (όταν εγκαταστάθηκαν στην Άμφισσα) και έγινε "δάσκαλος" για πολλούς αρτοποιούς της Φωκίδας (και όχι μόνο) . 

     Ο Μικρασιάτης μπάρμπα Γιώργος Καλογιάννης ήταν κουμπάρος -φίλος -γείτονας-"αδέρφι" με τον παππού μου και όλα όσα πουλούσε στο τρίτροχο (κουλούρια-ζαχαρωτά-σουσαμάτες) τα προμηθευόταν από αυτόν. Τις συνταγές για το σάμαλι (το έψηνε στο φούρνο του παππού), το μαντολάτο, το παστέλι ,το παγωτό (είχε και άλλο "τρίτροχο" καροτσάκι ,καλοκαιρινό κίτρινου χρώματος για το παγωτό χωνάκι) που έφτιαχνε και δυστυχώς "τις πήρε μαζί του", ή τις έχασαν τα παιδιά και τα εγγόνια του.

(ΦΩΤΟ/Άμφισσα - δεκαετία ΄80 - Γωνία Σταλλού & Γιαγτζή, έξω από κατ. Αναστ. Γαζή / Μπάρμπα Γιώργος Καλογιάννης-Κούλα Καλογιάννη, κόρη του)

Εταιρεία Φωκικών Μελετών

 

Ήταν πριν το έτος 1973 όταν μερικοί φίλοι αποφάσισαν να ιδρύσουν ένα σωματείο, Σύλλογο που σκοπό θα είχε να αξιοποιήσει πολιτιστικά τη Φωκίδα.

Η περίοδος ήταν δύσκολη λόγω της επταετίας, παρ’ όλα αυτά όμως και μετά από διαλογική συζήτηση αποφασίστηκε να ιδρυθεί ένας σύλλογος με την επωνυμία «Εταιρεία Φωκικών Μελετών» (Ε.Φ.Μ.) και έτσι ενημερώθηκαν πολλοί ενδιαφερόμενοι. Βαρύς ο τίτλος. Συντάχτηκε το καταστατικό και το 1973 μόλις επετράπη η δημιουργία Συλλόγων έγινε η πρώτη Γενική Συνέλευση των ιδρυτικών μελών της Ε.Φ.Μ., ακολούθησαν εκλογές και εξέλεξαν το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο (Δ.Σ.) ως εξής: Γ. Ν. Κουτσοκλένης, Πρόεδρος, Δρ. Κραβαρτόγιαννος, Αντιπρόεδρος, Ευστ. Σπαθιάς, Γραμματέας, Ευγενία Γερολυμάτου, Ταμίας, Γ. Βακράκης, Έφορος, Φιφή Μαριέλου, Μέλος, Ευστ. Αναστ. Δρόλαπας, Μέλος

Τη χρονική εκείνη περίοδο υπήρξαν αντιδράσεις και εμπόδια από άλλους Συλλόγους και μια μερίδα των πολιτών της Άμφισσας. Το έργο ήταν πολύ δύσκολο. Δεν υπήρχε ούτε καν γραφείο. Μετά από καταγγελία του τότε δημάρχου, ο τότε Νομάρχης κάλεσε τον Πρόεδρο για να τον παρατηρήσει καθ’ ότι δεν είχε ενημερωθεί για τη σύσταση του εν λόγω συλλόγου. Μετά την ενημέρωσή του, ο Νομάρχης είπε ότι λυπάται γιατί εκείνη την εποχή είχε μόνο 30.000 δρχ τις οποίες και έδωσε στη νεοσύστατη Ε.Φ.Μ.. Με αυτά τα χρήματα η εταιρεία προμηθεύτηκε τα πρώτα έπιπλα και βιβλία. Μετά τη μεταπολίτευση και το έτος 1977 την προεδρία ανέλαβε ο Δ. Κολοβός και όλοι μαζί με γρήγορους ρυθμούς την ανασυγκρότησαν με σωστό σχεδιασμό και προγραμματισμό. 

Τότε αποφασίστηκε και η ίδρυση του Λαογραφικού Μουσείου καθώς και η έκδοση ενός εντύπου κάτι που το καταστατικό επέβαλλε με έφορο τον Γ. Ν. Κουτσοκλένη και βοηθό έφορου τον Ι. Λακαφώση. Από τότε και μετά άρχισε η συλλογή εκθεμάτων για τον εμπλουτισμό του υπό ίδρυση Λ.Μ.Φ. με πρωτεργάτη τον κ. Γ. Κουτσοκλένη, ο οποίος δεν άφησε υπόγειο για υπόγειο (κατώι).

Τέλος του 1977 ήταν όλα σχεδόν έτοιμα. Νοικιάστηκε η πρώην κλινική Λύτρα και εκεί τοποθετήθηκαν τα προς έκθεση εκθέματα. Πολύ δουλειά και αγώνας. Το 1978 έγιναν τα εγκαίνια του Μουσείου.

Οι εντυπώσεις ντόπιων και ξένων, φίλων ειδικών και μη, υπήρξαν άριστες και είναι αποτυπωμένες στο ειδικό βιβλίο εντυπώσεων και πραγματικά φανερώνουν τη μεγάλη προσπάθεια και την προσφορά των ανθρώπων που το δημιούργησαν. Ένα στολίδι της περιοχής και μάλιστα χωρίς καμία προηγούμενη πείρα ή γνώση, χωρίς καμία βοήθεια αλλά με ισχυρή θέληση και πολύ δουλειά.

Στην όλη αυτή προσπάθεια όπως προαναφέρθηκε υπήρξαν και πάλι αντιδράσεις από την ίδια μερίδα πολίτων της Άμφισσας.

Η ζωή όμως του εν λόγω μουσείου δε συνεχίστηκε για πολύ αφού η ιδιοκτήτης του κτιρίου δεν θέλησε τη συνέχεια της δραστηριότητας της Ε.Φ.Μ. και έτσι αναγκάστηκε το Δ.Σ. να εγκιβωτίσει και αποθηκεύσει όλα τα λαογραφικά εκθέματα και να τα αποθηκεύσει αρχικά στην πρώην Κλινική του Καρανάσου και στη συνέχεια στο σπίτι του Κονιάκου και στα παλιά Σφαγεία. Τέλος και για αρκετά χρόνια στο παλιό οικοτροφείο της Ι. Μ. Φωκίδας ως αποθηκευτικός χώρος αλλά και γραφείο . Βέβαια όλες αυτές οι μετακινήσεις είχαν και απώλειες πέραν των πολλών διαρρήξεων που πολλά χάθηκαν .

Η λέξη «κρίμα» δεν είναι αρκετή και δε μπορεί να ανταποκριθεί στα αισθήματα των ανθρώπων που πάλεψαν μόχθησαν αλλά και ξόδεψαν για να στεριωθεί στην Άμφισσα ένα ζωντανό στολίδι μία ολοζώντανη ιστορία της πόλης και της περιοχής.

 Σύμφωνα με την διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών Αικατερίνη Καμηλάκη, η συλλογή της Εταιρείας συγκαταλεγόταν στις σημαντικότερες λαογραφικές συλλογές της Ελλάδας. Η ανασύστασή της και η επανέκθεσή της στην Άμφισσα είναι ευχή πολλών... 

 

Το περιοδικό της Εταιρείας «Σελίδες απ’ τη Φωκίδα».

Το περιοδικό παράλληλα άρχισε να καταγράφει τα μνημεία του λόγου. Η ιστορία του περιοδικού είναι η παρακάτω: «ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠ’ ΤΗ ΦΩΚΙΔΑ» ήταν και συνεχίζει να είναι το όνομα του περιοδικού το οποίο όπως προαναφέρθηκε άρχισε να εκδίδεται από το 1977 και συνεχίζει μέχρι σήμερα ανελλιπώς. Το μέγεθος του είναι 47Χ24. Οι σελίδες του έφθασαν μέχρι σήμερα 8.092. Το περιοδικό περιέχει στοιχεία ιστορικού – πολιτιστικού και λαογραφικού χαρακτήρα και είναι μακριά από χρώματα πολιτικής.

Τα παραπάνω στοιχεία αντλήθηκαν από τη σελίδα της Εταιρείας: https://efokmel.gr/

 

Βιβλίο του Γιώργου Κουτσοκλένη, ιδρυτή της λαογραφικής συλλογής.

Το παρόν βιβλίο "Φθίνοντα επαγγέλματα, ασχολίες γυναικών που ξεχάστηκαν, παραδοσιακές καλλιέργειες", που είχε την υπομονή, την τόλμη και το μεράκι να συγγράψει ο λαογράφος Γιώργος Κουτσοκλένης είναι ένα σύγγραμμα πρωτοφανές για τα λαογραφικά χρονικά της πόλεως Αμφίσσης (Σαλώνων) αλλά και του Νομού Φωκίδος και όλης της χώρας των Ελλήνων.

Ο συγγραφέας του βιβλίου καταγράφει και περιγράφει τη σκληρή ζωή που ζούσαν οι πρόγονοί μας, απ' τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας ως τα μισά του 20ου αιώνα, εξασκώντας ο καθένας με αγάπη και ζήλον το επάγγελμα που τάχθηκε να υπηρετεί, που όσο σκληρό κι αν ήταν του εξασφάλιζε την κοινωνική αποδοχή, την οικογενειακή γαλήνη και, εν τέλει, την επιβίωση.

Σήμερα, στον αιώνα του θριάμβου της τεχνολογίας, τα επαγγέλματα που παρατίθενται φαντάζουν σαν παραμύθι στους νεώτερους, ενώ παράλληλα δημιουργούν στους παλιότερους μια γλυκόπικρη ανάμνηση μιας εποχής κι ένα δέος για την αρχή -και την απρόβλεπτη εξέλιξη μιας άλλης. [...]

(από τον πρόλογο του Δρόσου Κραβαρτόγιαννου)

27 Μαρτίου, η πολιορκία των Σαλώνων

 

Η ελληνική επανάσταση κηρύχτηκε στη Ρούμελη στις 24 Μαρτίου 1821, στο Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία Χρισσού, και στις 27 άρχισε η πολιορκία των Σαλώνων.

Σύμφωνες είναι οι πληροφορίες των Σπ. Τρικούπη, Ι. Φιλήμονος, Γκόρντον, Φινλεϊ, Κόκκινου και Κορδάτου, ενώ ο Κ. Παπαρηγόπουλος αναφέρει το γεγονός παρενθετικά, σε δυο μόνο σειρές, περιγράφοντας τα γεγονότα του 1822.

Οι Σαλωνίτες κήρυξαν την επανάσταση σχεδόν ταυτόχρονα με τους Καλαβρυτινούς, τους Πατρινούς και τους Μανιάτες. Δεν γνωρίζουμε ποια θα ήταν η έκβαση του αγώνα αν τα Σάλωνα δεν σταματούσαν την κάθοδο των τούρκων από τα βόρεια στην Πελοπόννησο και αν δεν εμψύχωναν τους υπόδουλους, παραμένοντας λεύτερα για έναν ολόκληρο χρόνο.

Η επιλογή της παρνασσίδος ως αφετηρίας του αγώνα δικαιολογείται απόλυτα από την γεωγραφική και στρατηγική της θέση , βρισκόμενη μεταξύ ανατολικής και δυτικής στερεάς Ελλάδας και απέναντι από την πελοπόννησο, αποτελούσε ένα είδος ασπίδας ικανής να ανακόψει τον επερχόμενο κίνδυνο από Λαμία ή Ήπειρο, χάρι στα στενά της Γραβιάς , της Αυλίδας και τους ορεινούς όγκους της Γκιώνας και του Παρνασσού. Τα Σάλωνα αποτελούσαν θέση κλειδί όχι μόνον λόγω της προνομιούχου θέσης τους, αλλά και χάρη στο καλά οχυρωμένο κάστρο τους. Όσες φορές τα Σάλωνα κατέχονταν από τους τούρκους, η πελοπόννησος κινδύνευε και παρέλυαν όλες οι δραστηριότητες των ελλήνων, η κυριαρχία των Οθωμανών στις διαβάσεις της Γραβιάς, της 'μπλιανης και στο Κρισσαίο πεδίο ήταν μια σοβαρή απειλή όχι μόνον για την πελοπόννησο αλλά και για την αττική.

Δίκαια τα Σάλωνα τιμήθηκαν ως πρώτη πρωτεύουσα της ανατολικής χέρσου Ελλάδος, αφού εξεγέρθηκαν πρώτα μεταξύ πρώτων, όπως άρμοζε στη θέση τους. Του ξεσηκωμού αυτού ηγήθηκε ο κλεφταρματολός Πανουργιάς, ενώ τον ευλόγησε ο επίσκοπος Ησαΐας, ο μόνος Έλληνας Δεσπότης που πολέμησε και τελικά θυσιάστηκε. Ο Μάρτιος του 1821 βρήκε τα Σάλωνα έρημα από άντρες. Όλοι τους ήταν απασχολημένοι με την προετοιμασία του αγώνα. Οι Ξεπλαταίοι, οι Φλωκαίοι, οι Ματζιναίοι και πολλοί άλλοι είχαν αναλάβει την κατασκευή της μπαρούτης, στα σπήλαια προς το μέρος της Αγιαθυμιάς και του Γαλαξειδιού. Κάτω από την επίβλεψη του Χριστόφορου Φλώκου άλλοι έβγαζαν νίτρο από την κοπριά των γιδιών, άλλοι έφτιαχναν τα καρβουνά από τις ασφάκες και τα κλήματα και άλλοι χτυπούσαν τη μάζα στους λαξευμένους λάκκους των βράχων. Μόλις τα πολεμοφόδια ήταν έτοιμα , κατέβαιναν οι καλόγεροι του Προφήτη Ηλία με τα μουλάρια και την νύχτα τα ανέβαζαν στο απέναντι βουνό Μετόχι.

Οι επιχειρήσεις ξεκίνησαν τη νύχτα της 24ης προς την 25η Μαρτίου, ο Πανουργιάς δίχως να χάσει χρόνο κήρυξε την επανάσταση στην περιφέρεια των Σαλώνων κι έστειλε τον γαμπρό του και υπαρχηγό του Θανάση Μανικά μαζί με τον Παπανδρέα από την Κουκουβίστα να στρατολογήσουν στα Βλαχοχώρια της Δωρίδας όσους μπορούσαν να φέρουν όπλα, τον δε ανιψιό του Γιάννη Γκούρα στο χωριό Αι-Γιώργης κοντά στα Σάλωνα, για νάρθει σε επαφή με τους Γαλαξειδιώτες, ζητώντας σύμπραξη. Οι θαρραλέοι Γαλαξειδιώτες δέχτηκαν με ομόφωνο ενθουσιασμό το επαναστατικό κίνημα και ανακήρυξαν τον Γκούρα αρχηγό τους. Η συμμετοχή αυτή του Γαλαξειδίου είχε εξαιρετική σημασία. Δεν αύξανε μόνο το έτοιμο να κινηθεί πολεμικό σώμα του Πανουργιά, αλλά και του προσέφερε την συμβολή της θαλάσσης. Το Γαλαξίδι διέθετε 40 πλοία μεγάλα και μικρά, ικανά να εκμηδενίσουν την απειλή των τουρκικών πλοίων που ευρίσκονταν στον λιμένα της Ναυπάκτου. Εξασφαλίζετο λοιπόν η ελευθέρια του κορινθιακού κόλπου και η ανακοπή των συγκοινωνιών των τούρκων της περιφέρειας, καθώς και η επικοινωνία με τους πελοποννησίους. Τόσο ενθουσιάστηκε ο Γκούρας που δεν περίμενε να συνεννοηθεί με τον Πανουργιά, με τους 150 μαχητές του στάθμευσε τη νύχτα στο χωριό Αι-Γιώργης απ' όπου έστειλε γράμμα στον Πανουργιά, στον Προφήτη Ηλία, δηλώνοντας την επιθυμία του να  βαρέσει ταχιά τα Σάλωνα  και ζητώντας άμεση βοήθεια. Ο Πανουργιας, γνωρίζοντας την αποφασιστικότητά του, έσπευσε να στείλει αγγελιοφόρο ζητώντας του να μην επιτεθεί έως ότου πάρει νεώτερη διαταγή του και να μην καταστρέψει από βιασύνη την επανάσταση. Ευτυχώς, ο Γκουρας συγκρατήθηκε.

Στους τούρκους των Σαλώνων είχαν προστεθεί και αρκετοί ομοεθνείς τους από το Αίγιο, διωγμένοι από τον επικείμενο κίνδυνο της επανάστασης. Ο τρόμος τους οδήγησε να οχυρωθούν στο ακατοίκητο τότε κάστρο μαζί με τις οικογένειές τους. Εξακόσιοι ένοπλοι κλείστηκαν εκεί αφού ζήτησαν βοήθεια από τις γειτονικές πόλεις. Για να ενισχύσει ο Πανουργιας τις ασθενέστερες αριθμητικά ελληνικές δυνάμεις, μεταχειρίστηκε ένα εκπληκτικό τέχνασμα, φρόντισε να φτάσουν στα σημεία που βρίσκονταν οι αρχηγοί των τμημάτων του ψεύτικες ειδήσεις αυτόπτη μαρτυρά που δήθεν είχε δει στον όρμο των Σαλωνων ρωσικά καράβια.

Τι περιμένετε, λοιπόν, ακόμα φώναξαν ενθουσιασμένοι οι οπλαρχηγοί. Το ηθικό των επαναστατών αναπτερώθηκε και ορμητικά άρχισαν να συρρέουν από όλη την Φωκίδα οι εθελοντές, φτάνοντας τελικά τους 520.

Στις 27 Μαρτίου, ξημερώματα, τα Σάλωνα βρέθηκαν σε κατάσταση πολιορκίας. Στη μια μετά τα μεσάνυχτα δόθηκε το σύνθημα. Η πρώτη μεγάλη φωτιά φάνηκε στο Παλουμάκι της Δεσφίνας και ακολούθησαν οι άλλες στο Μετόχι του Προφήτη Ηλία, στον Κόφινα κοντά στα Λιβαδάκια, στον Αι-Θανάση στο ρέμα της Μηλιάς και στην Κουτσουρέρα πάνω από την Αγια-Θυμιά. Τα παλικαριά συγκεντρώθηκαν έξω από την πόλη σε τρία τμήματα: το αριστερό διοικούσε ο Γκούρας, το δεξιό ο Παπαντριάς και ο Θανάσης Μανίκας και το κέντρο ο Πανουργιάς. Οι Γαλαξιδιώτες έφεραν ψιλά όπλα, πολεμοφόδια και μικρά κανόνια από τα καραβιά τους. Ανάμεσά τους διακρινόταν ο Ιωάννης Καραλίβανος , αξιωματικός για πολλά χρόνια στα τούρκικα πλοία, και οι γενναίοι οπλαρχηγοί Γιάννης και Νικολάκης Μητρόπουλος. Η επίθεση άρτια οργανωμένη κράτησε 4 ώρες. Καθώς οι τούρκοι υποχωρούσαν για να κλειστούν στο κάστρο, ένας σκοπευτής τους, οχυρωμένος στα τούρκικα λουτρά (χαμάμ) έριξε και το βόλι βρήκε τον άτυχο Σταμάτη Τράκα στο μέτωπο. Ήταν ο πρώτος νεκρός στην πρώτη επίσημη μάχη της επαναστημένης Ρούμελης. Ο πατέρας του Θόδωρος Τράκας, βλέποντας νεκρό το παιδί του, έσφιξε την καρδιά και είπε στους στρατιώτες: "Γάμος χωρίς σφαχτά δεν γίνεται". Οι ελάχιστοι αρβανίτες που ξέμειναν στην πόλη παραδόθηκαν και βρήκαν μαρτυρικό θάνατο. Ωστόσο, οι Σαλωνίτες έκρυψαν για πολλές μέρες μέσα σε κάδους και πιθάρια τούρκικες οικογένειες με τις οποίες συνδέονταν φιλικά. Στην οικία του Αναγνώστη Κεχαγιά υψώθηκε το λάβαρο της επαναστάσεως.

Αμέσως συγκροτήθηκε Ελληνική Διοίκηση. Την αποτελούσαν οι Αναγνώστης Κεχαγιάς, Αναγνώστης Γιαγτζής, Ρήγας Κοντορήγας, Γιωργάκης Παπαηλιόπουλος, Ηλίας Κόκκαλης, Ευστάθιος Μαρκίδης ή Μαρκόπουλος, Δεστερλής, Βασίλειος Χαντζάρας, Ευθύμιος Κρανάκης, Παπαιωάννης Οικονόμος και Χαρίτος με πρόεδρο τον Επίσκοπο Ησαΐα.

Την ίδια μέρα άρχισε η πολιορκία του κάστρου. Τα μπρούτζινα Γαλαξειδιώτικα κανόνια στήθηκαν στο σπίτι του Στράγκα, που βρισκόταν στο άκρο της πόλης. Με τους πρώτους πυροβολισμούς σκοτώθηκαν μια γυναίκα και δυο παιδιά και καταστράφηκαν δυο φορτώματα άλευρα των τούρκων. Καθώς όμως, οι υπόλοιποι πυροβολισμοί πήγαιναν χαμένοι, τα κανόνια μεταφέρθηκαν στα Μνήματα, πάνω από την συνοικία Χάρμαινα, κοντά στο στρατηγείο του Πανουργιά. Οι τούρκοι αρνούνταν να παραδοθούν, ελπίζοντας σε ενισχύσεις από Εύβοια και Λαμία. Ο Πανουργιάς κάλεσε τους οπλαρχηγούς σε συμβούλιο, καμία πρόταση δεν φαινόταν αρκετά καλή, μέχρι που πήρε το λόγο ο Καραπλής. Ζήτησε μαραγκούς, σανίδια και πάτερα. Ήταν πρωταπριλιά, παραμονή του Λάζαρου. Στο χώρο κάτω από τα πηγάδια, ο Καραπλής κατασκεύασε σκαλωσιές και ανέβηκε μαζί με 30-40 παλικάρια , γκρεμίζοντας την στο τέλος.

Πως θα γυρίσουμε πίσω ρώτησε κάποιος.

Εδώ ήρθαμε για να νικήσουμε ή να σκοτωθούμε απάντησε ο Καραπλης. Το πρωί των Βαΐων ένας τούρκος κατέβηκε για νερό στα "πηγάδια". Μια μπαταριά και ξαπλώθηκε νεκρός. Χωρίς νερό, οι εχθροί περιήλθαν σε δεινή θέση. Η απόπειρά τους να καταλάβουν την πηγή στις 8 Απριλίου, έληξε άδοξα με 13 τούρκους νεκρούς, ανάμεσά τους και το πρωτοπαλίκαρο Χάιτας. Μη αντέχοντας την διψά, οι τούρκοι βρέθηκαν σε απόγνωση και έστειλαν τους μπέηδες να διαπραγματευτούν, ο Πανουργιάς τους υποσχέθηκε ασφάλεια ζωής, τιμής και περιουσίας. Στις 10 Απριλίου, ανήμερα της Λαμπρής, άνοιξε η πύλη του κάστρου και οι τούρκοι άρχισαν να βγαίνουν παραδίδοντας τα όπλα στον Πανουργιά, μετά από 13 μέρες πολιορκίας. Το πρώτο ελεύθερο Πάσχα μετά από 4 αιώνες σκλαβιάς. Παρά την συνθήκη οι τούρκοι δολοφονούνταν άγρια από οποίον Έλληνα τους έβρισκε απομονωμένους. Πώς να ξεχαστούν τόσα χρόνια καταπίεσης, εξευτελισμών και βασανιστηρίων;

Και όταν έφτασε το μαντάτο ότι οι τούρκοι της Λαμίας ετοιμάζονταν να καταλάβουν τα Σάλωνα, ο Πανουργιάς, για να μην έχει μπρος και πίσω του εχθρούς, αποφάσισε να εξοντώσει όλους τους τούρκους. Η απόφαση πάρθηκε σε σύσκεψη με τους Διάκο και Δυοβουνιώτη. Απόφασης τοιαύτη κρίνεται βεβαίως και παράσπονδη και σκληρά, λαμβανομένης όμως υποψιών της εποχής, ως και του ηθικού των τούρκων, ωμολόγηται εξεναντίας έργον απολύτου ανάγκης . Ο μόνος που γλίτωσε ήταν ο Οσμάν μπέης, χάρη στη φιλική συμπεριφορά που επέδειξε, όντας γενικός διοικητής των Σαλώνων, κυρίως με την άρνησή του να δολοφονηθούν τα παιδιά των δημογερόντων που είχαν συλληφθεί ως αντίποινα στην αρχή της επανάστασης. Οι Έλληνες τον αντάλλαξαν με δυο δικά μας παλικάρια στα Γιάννενα. Όταν δεν είχε μείνει ούτε ένας τούρκος ζωντανός, ο Πανουργιάς έδωσε διαταγή να ασφαλιστούν καλά τα πορτοπαράθυρα δυο σπιτιών και να συγκεντρωθούν εκεί οι τούρκικες οικογένειες για να γλιτώσουν - δήθεν - από ληστρική αρβανίτικη επιδρομή. Τα σπίτια πυρπολήθηκαν και τα γυναικόπαιδα των τούρκων κάηκαν ζωντανά. Στοματική παράδοση αναφέρει πως στην συνοικία Μάρμαρα  μεταξύ Γκιριζιού και Μάνδρας ο Ταγκαλής έκαψε τα γυναικόπαιδα των τούρκων στο σπίτι του Γιάννη Στουρνάρα. Οι γείτονες διηγούνταν ότι άκουγαν τις σπαρακτικές κραυγές των τουρκισών.

Η κήρυξη της επανάστασης στα Σάλωνα και το πάρσιμο του κάστρου τους έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στη μετέπειτα εξέλιξη του Αγώνα. Οι Έλληνες οπλίστηκαν με 600 όπλα και ανάλογα πολεμοφόδια, λάφυρα από τους έγκλειστους. Ο Παπαηλιόπουλος ανέλαβε το ταμείο της επαναστατημένης επαρχίας, φροντίζοντας να βοηθήσει και τις γειτονικές επαρχίες : Λιδωρίκι, Υπάτη, Καρπενήσι, Αταλάντη, Λιβαδειά. Οι ειδήσεις απλώνονταν σαν αστραπή. Στις 28 Μαρτίου 1821 ο Δήμος Σκαλτσάς, οπλαρχηγός Λιδωρικίου και Μαλανδρίνου, αμέσως μόλις έμαθε για την κατάληψη των Σαλώνων, συνεννοήθηκε με τον Αναγνώστη Λιδωρίκι, τον παπα-Γιώργη Πολίτη και άλλους προεστούς των δύο επαρχιών και με 60 δικούς τους αρματολούς και όσους μπορούσαν να φέρουν όπλα, ύψωσαν την σημαία της ελευθερίας. Μετά την άλωση του κάστρου των Σαλώνων , οι Σαλωνίτες οπλαρχηγοί τράπηκαν προς βορρά. Ο Δυοβουνιώτης προέλασε προς τη Μεδενίτσα και το Τουρκοχώρι της Ελάτειας, κηρύσσοντας την επανάσταση και κυριεύοντας το μεσαιωνικό κάστρο της Βοδονίτσας (18 Απριλίου 1821). Ο Πανουργιας, μαζί με τον επίσκοπο Ησαΐα, προέλασαν, μέσω Γραβιάς, προς την Μονή Δαμάστας και από κει στο χωριό του Μουσταφάμπεη (Ηράκλεια) το οποίο και κατέλαβαν στις 20 Απριλίου 1821.

Η μεγάλη νίκη των Ελλήνων στα Βασιλικά, στις 28 Αυγούστου του 1821, ήταν ανεπιφύλακτα συνέπεια της άλωσης του κάστρου των Σαλώνων. Οι Γκουρας, Δυοβουνιώτης και Πανουργιάς με τα ψυχωμένα παλικάρια τους, εκτελώντας στρατηγικό τέχνασμα του Δυοβουνιώτη, συνέτριψαν στρατό δεκαπλάσιο των τούρκων του Μπειράν πασά και ματαίωσαν κάθε ενδεχόμενο καθόδου τους στην Πελοπόννησο. Έδωσαν, έτσι, την ευκαιρία στους πελοποννήσιους να συνεχίσουν τον αγώνα τους και την πολιορκία της Τριπολιτσάς.

Τα Σάλωνα έμειναν ελεύθερα κατά τον πρώτο χρόνο της επανάστασης, η πρωτόγνωρη αυτή αίσθηση ελευθέριας έγινε μήνυμα ελπίδας για τον υπόδουλο Ελληνισμό και το κάστρο των Σαλώνων, το πρώτο κάστρο που έπεφτε σε χέρια Ελληνικά, απόρθητο σύμβολο της επανάστασης που σαν άνεμος είχε αρχίσει να σαρώνει την τούρκικη τυραννία.

Στο φακό του Ramsay Traquair

 

Ramsay Traquair, άποψη της Άμφισσας, 1905.

Για τον αγιογραφικό διάκοσμο της Μητρόπολης Άμφισσας

 

Του Γιώργου Σκυλογιάννη

   Όλη η δημιουργία του Σπύρου Παπαλουκά  διέπεται από μία συνεχή και μεταβαλλόμενη έρευνα και αναζήτηση νέων πλαστικών διατυπώσεων.  Διαφοροποιείται από τη γενιά του ‘30,  καταθέτοντας μία άλλη πρόταση ως προς την παραδοχή της «ελληνικότητας».  Η προσέγγισή του στη βυζαντινή τέχνη μαρτυρεί μεν «θρησκευτική» αφοσίωση αλλά συγχρόνως και τις επιρροές που αφομοίωσε από τα ζωγραφικά κινήματα των αρχών του 20ου αιώνα στο Παρίσι,  όπου κατέφυγε μετά τις σπουδές του,  αφού κατέστρεψε όλα τα ως τότε έργα του,  απορρίπτοντας την ακαδημαϊκή γνώση που απέκτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας.  Η χρωματική ένταση των συμπληρωματικών, η αιχμηρότητα και η γραμμική καθαρότητα του σχεδίου, η χρήση του φόντου ως αυτοδύναμου ζωγραφικού στοιχείου της επιφάνειας Και η παραθετικότητα των χρωμάτων έχουν τις ρίζες τους στις κατακτήσεις των κυβιστών,  των φωβιστών, των ναμπί, των μεταϊμπρεσιονιστών και άλλα.

   Στην Ιερά Μητρόπολη της Άμφισσας έχουμε ένα έργο μοναδικό και ιδιαίτερο, μία τολμηρή διατύπωση μεταβυζαντινής τέχνης,  που δυστυχώς δεν βρήκε συνεχιστές μέχρι σήμερα.  Γιατί τόσο ο Κόντογλου αλλά και ο Σπύρος Βασιλείου,  στην ιδιότυπη προσωπική ανάγνωσή τους της βυζαντινής τέχνης όσον αφορά το αγιογραφικό τους έργο,  δεν πλησιάζουν τις προσεγγίσεις,  το εύρος και την καινοτόμο χρήση των πλαστικών στοιχείων του Παπαλουκά στην απεικόνιση βυζαντινών θρησκευτικών μορφών.

   Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα των τοιχογραφιών της Ιεράς Μητρόπολης της Άμφισσας είναι η αντιμετώπισή τους ως ενιαίου και αρμονικού χρωματικού συνόλου (τα ανθίβολα μαρτυρούν αυτή την προσπάθεια του ζωγράφου).  Τα περίτεχνα διακοσμητικά του ναού και η συνεχής χρωματική και συνθετική διαφοροποίησή τους απασχολούν τη ζωγραφική αναζήτηση του.  Δεν αποτελούν στείρα αναπαραγωγή αλλά επιζητούν την πληρότητα και την αρμονία της συνολικής σύνθεσης.  Με σχηματοποιημένες αντινατουραλιστικές αφαιρέσεις,  αποφεύγοντας τη λεπτομερή απεικόνιση,  το χρώμα και το φως,  πλάθουν τους όγκους προσδίδοντας στο έργο μία υπερβατικότητα,  μία εσωτερικότητα πέρα από την πρώτη ανάγνωσή του.  Με την παράθεση των χρωματικών διαβαθμίσεων,  ο Παπαλουκάς ακυρώνει τους κανόνες της προοπτικής και τη δομή των ζωγραφικών του χώρου.  Με τον δικό του ρυθμό και τη συνοχή να κυριαρχούν σε όλη τη ζωγραφική επιφάνεια,  αποδίδει μία λιτή και στερεά δομική σύνθεση.

   Ο Σπύρος Παπαλουκάς βρίσκεται σε διαρκή αναζήτηση όσον αφορά την εξέλιξη του ζωγραφικού του ιδιώματος καθόλη την εικαστική του έρευνα, και αυτό τον διαφοροποιεί από τους ζωγράφους της γενιάς του,  τον κάνει πιο επίκαιρο.  Στην πορεία των πέντε ετών που διήρκεσε η αγιογράφηση της Ιεράς Μητρόπολης της Άμφισσας,  η αναζήτηση του συνεχώς μεταβαλλόταν τόσο από την αρχική μακέτα του έργου όσο και καθώς εξελισσόταν στο χρόνο από το ένα ανθίβολο στο άλλο.  Βλέπουμε την προσπάθεια του Ζωγράφου στην εξελικτική ποικιλομορφία της γραφής,  του χρώματος,  της σύνθεσης.

Η φωτογραφία είναι της Πέγκυς Αραβαντινού

Περισσότερα για το έργο του Σπύρου Παπαλουκά στην Άμφισσα μπορείτε να διαβάσετε ΕΔΩ.

 

Εν έτει 1796

Μαθητές και διδάσκοντες μπροστά στο σχολείο τους, που φέρει επιγραφή "Εγεννήθη εν Αμφίσση τον Σεπτέμβριον έτους 1796"

 

     Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη στο παλαιό Γιάγτζειου Σχολείου που δεν υπάρχει πια. Κτίστηκε με δωρεά του Νικολάου Γιαγτζή (1786-1875). Σκοπός της δωρεάς ήταν η ανέγερση και λειτουργία σχολείου σύμφωνα με τα εκπαιδευτικά πρότυπα της εποχής και η συντήρηση ως το διηνεκές. Αναφέρει στην διαθήκη του: « 1928 [..] εγκαθιστώ την κοινότητα Αμφίσσης κληρονόμον μου επί του ποσού ενός εκατομμυρίου δραχμών δια τους κάτωθι σκοπούς: Το μεγαλύτερον μέρος του άνω ποσού θα χρησιμεύσει δια την ανέγερσιν σχολικού κτηρίου προορισμένου δι’ εν πλήρες δημοτικόν σχολείον αρένων (ή μικτό) της πόλεως Αμφίσσης. Το κτήριον τούτο θα ανεγερθεί επί οικοπέδου παραχωρηθησομένου εντός διετίας το πολύ από της δημοσιεύσεως της παρούσης, δωρεάν υπό της Κοινότητος Αμφίσσης προς τον σκοπόν τούτον. Πρέπει όμως πάντως το παραχωρηθησόμενον οικόπεδον, [..] να είναι τοσαύτης εκτάσεως, ώστε να επαρκεί αύτη, όχι μόνο δια το κτήριον και την αυλήν αυτού αλλά και δια τον απαραίτητον σχολικόν κήπον. Το υπολειφθησόμενον (υπόλοιπο) του ενός εκατομμυρίου μετά την ανέγερσιν του κτηρίου ποσού, θα διατεθεί δια τον εφοδιασμόν του σχολείου τούτου, δια των απαραίτητων σχολικών επίπλων και οργάνων της διδασκαλίας. Το κτήριον θα ονομασθεί Δελμούζειον Δημοτικόν σχολείον».[...] «Εκτελεστάς της διαθήκης μου ορίζω τους εξαδέλφους μου Αλέξανδρον Π. Δελμούζον και Ιωάννην Γεωργ. Γιδόγιαννον. ….»

 

     Το Ελληνικό σχολείο (Σχολαρχείο) όπως αρχικά ονομαζόταν ολοκληρώθηκε το 1881, στεγαζόταν αρχικά το Ελληνικό σχολείο (Σχολαρχείο) και το Γυμνάσιο Άμφισσας έως το 1937. Ο ισχυρός σεισμός που έπληξε την περιοχή το καλοκαίρι του 1937 προκάλεσε φθορές στο κτήριο και το κατέστησε ακατάλληλο προς χρήση και κατεδαφιστέο. Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε την επίταξή του από τους Γερμανούς κατακτητές, οι οποίοι στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το χρησιμοποίησαν μαζί με άλλα σχολικά κτήρια της πόλης για στρατωνισμό. Το 1954, το κτήριο του Γιάγτζειου Γυμνασίου κατεδαφίστηκε ως επικίνδυνο προς χρήση.

 

Περισσότερα για τη ζωή και το έργο του Νικόλαου Γιαγτζή μπορείτε να διαβάσετε: ΕΔΩ.

 

Pott /Pott

Το The SymptomProjects πραγματοποιεί για 13η  συνεχόµενη χρονιά, στην πόλη της Άµφισσας, το εκθεσιακό του πρόγραµµα: Το Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου 2022 και ώρα 8μμ. στο Μουσείο – Οικία Πανουργιά στην Άμφισσα, πραγματοποιούνται τα εγκαίνια της οµαδικής έκθεσης Pott / Pott, σε επιµέλεια του Αποστόλη Αρτινού.

 

Pott / Pott

Επιμέλεια: Αποστόλης Αρτινός

Παραγωγή: The Symptom Projects

Τοποθεσία: Μουσείο- Οικίας Πανουργιά, Άμφισσα.

Εγκαίνια: Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου 2022, 20.00.

Διάρκεια: 18 Σεπτεμβρίου – 14 Οκτωβρίου, 2022

 

Η έκθεση Pott / Pott, εντάσσεται στον εκθεσιακό κύκλο «Τα δημώδη», του the symptom projects, που επιχειρεί να διερευνήσει μέσα από τους προβληματισμούς της σύγχρονης σκέψης και αισθητικής τη δημώδη παράδοση. Η παρούσα έκθεση, έχει ως θέμα την καλλιτεχνική διάσταση της παραδοσιακής κεραμικής. Μέσα από τα έργα των καλλιτεχνών, αλλά και τα κείμενα του καταλόγου, αναγνωρίζεται μια μέριμνα στην εργασία του αγγειοπλάστη που είναι πέραν του χρηστικού ορίζοντα του αντικειμένου του. Ο πληθωρισμός των χρωμάτων, οι τεχνικές των υαλώσεων, τα παράδοξα σχήματα, όπως για παράδειγμα τα ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα αγγεία, όλα κάτι μαρτυρούν, κάτι που ’ναι πέραν της προφανούς αλήθειας του αντικειμένου, αυτή τη διεστραμμένη πλευρά της αισθητικής απόλαυσης. Οι καλλιτέχνες της έκθεσης επιχειρούν έτσι με το κεραμικό τους έργο, να συνομιλήσουν ισότιμα μ’ ένα συγκεκριμένο παραδοσιακό αγγείο, να εντοπίσουν τα καλλιτεχνικά του σημεία, τις εκκεντρικές απολαύσεις του αγγειοπλάστη του και να τις ανακαλέσουν στην εμπειρία του έργου τους. Η προσέγγιση τους δεν είναι φορμαλιστική, αλλά μια αφαιρετική, αναστοχαστική διερεύνηση χειρονομιών που εντοπίζονται στο παραδοσιακό έργο, εκθέτοντάς το.

 

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: 

Δημήτρης Αμελαδιώτης

Ευγενία Βερελή 

Γιώργος Γεροντίδης

Βασίλης Ζωγράφος

Κωνσταντίνος Λαδιανός 

Μαρία Λιανού

Μαρία Λοϊζίδου

Ναταλία Μαντά

Μάρω Μιχαλακάκου

Ειρήνη Μπαχλιτζανάκη

Μαλβίνα Παναγιωτίδη

Αλίκη Παλάσκα

Πάνος Προφήτης

Ζωή Σκλέπα

Γιώργος Τσεριώνης

Μιχάλης Χαραλάμπους

Δέσποινα Χαριτωνίδη

Hope (Κωνσταντίνος Ντάγκας)

 

Συγγραφείς καταλόγου: Αποστόλης Αρτινός, Κωνσταντίνος Αργιανάς, Αρχιτέκτονες της Φάλαινας, Ντίνος Κόγιας, Θέμης Ραγιάς, Συμεών.

 

Η έκθεση πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ.

Ωράριο Μουσείου: Τρίτη έως Κυριακή 6-9μμ. και Παρασκευή έως Κυριακή 10-2μμ και 6-9μμ. 

 Pott /Pott

Pott/Pott is part of a series of exhibitions by the Symptom Projects under the title ‘The folk Tradition’ which set out to explore and investigate the folk tradition and its different facets through the prism of contemporary thought and aesthetics. The present exhibition takes as its subject the artistic dimension of the art of traditional pottery.

Through the artists’ works, but also through the catalogue texts the exhibition attempts to pin down a particular concern in the potter’s work which extends beyond its utilitarian scope and nature. The abundance of colours, the  glazing techniques, the strange shapes (for instance the anthropomorphic and zoomorphic pots) all testify to something which exists beyond the obvious truth of the object, something more akin to the perverse side of aesthetic pleasure.

Through their own ceramic works, the participating artists all enter into a dialogue on an equal basis with a particular traditional vase of their choice: They identify the artistic merits and elements of the original ceramics, point out the eccentric indulgences of their makers and retrace them in their own work. Their approach is not formalistic, but an abstract, reflective exploration of the gestures which exist in the traditional work, which are brought to light.

The exhibition will take place from the 17th of September to the 14th of October 2022 at the Panourgia Museum and Residence in Amfissa.

 

Curator | Apostolis Artinos

 

Artists | Dimitris Ameladiotis, Evgenia Vereli, Giorgos Gerontides, Vasilis Zografos, Konstantinos Ladianos, Maria Lianou, Maria Loizidou, Natalia Manta, Maro Michalakakos, Irini Bachlitzanaki, Malvina Panagiotidi, Aliki Palaska, Panos Profitis, Zoe Sklepa, Giorgos Tserionis, Michalis Charalambous, Despina Charitonidi, Hope (Konstantinos Ntagkas)

 

Writers | Apostolis Artinos, Konstantinos Argianas, A Whale’s architects, Dinos Koyias, Themis Ragias, Symeon

 

The exhibition Pott / Pott is supported by NEON.

Στο στούντιο του φωτογράφου

 

 

Άμφισσα 1906

 

"Κατοχή - πείνα" του Χαράλαμπου Στέφου

Στο λεύκωμα «Κ Α Τ Ο Χ Η... Π Ε Ι Ν Α... 1940-44» του Χαράλαμπου Στέφου, παρουσιάζονται σχετικά ζωγραφικά έργα του καλλιτέχνη.

" Όλα τα έργα του πατέρα μου , ξεδιπλώνουν με τρόπο λιτό και απέριττο τα βιώματά του στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής.

Είναι το αποτύπωμα που άφησε στην παιδική ψυχή του ο εφιάλτης της πείνας και ο ξεριζωμός από το χωριό του, το Κόκκινο Δωρίδας.

Το έργο τούτο διατηρεί τη μνήμη άσβεστη και παραδίνεται στις νέες γενιές με την ελπίδα πως θα ζήσουν μια καλύτερη ζωή μακριά απ' όλα εκείνα που την χαμηλώνουν ."

Μαρία Χαρ. Στέφου

 

«Εγώ ήμουν παιδί τότε, αλλά οι σκληρές εικόνες και ο συνεχής φόβος από το ρυθμικό πάτημα της μπότας τού κατακτητή κι από τον ήχο των αεροπλάνων έχουν τυπωθεί βαθιά στην ψυχή μου.

Έντονα κι αξεπέραστα βιώματά μου στάθηκαν  η πείνα κι ο ανελέητος αγώνας για επιβίωση.

Παρόλα αυτά επέζησα .

Κι επειδή θεωρώ το παρόν και το μέλλον άρρηκτα συνδεδεμένα με το παρελθόν, αποφάσισα να αποτυπώσω τα συναισθήματα και τα βιώματά εκείνης της σκληρής εποχής πάνω στο μουσαμά για να θυμάμαι εγώ και οι συνομήλικοι μου, για να μάθουν οι νέοι και οι μεταγενέστεροι.»

Χαράλαμπος Στέφος.

Ο Χαράλαμπος Στέφος του Γεωργίου και της Αικατερίνης, γεννήθηκε στο Κόκκινο Δωρίδας το 1932. Ήταν το δεύτερο από τα τέσσερα παιδιά μιας οικογένειας της οποίας ο πατέρας δούλευε ως χτίστης μαζί με τα αδέρφια του και συντηρούσε την οικογένεια του. Το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου αναγκάζει τον καλλιτέχνη να διακόψει το σχολείο και να φύγει από το χωριό του καθώς ο πατέρας του αρρώστησε βαριά και πέθανε. Όντας το μεγαλύτερο από τα τρία αγόρια έπρεπε να δουλέψει και να συντηρήσει τη μάνα του και τ αδέρφια του. Έτσι φτάνει στην Άμφισσα. Αρχικά, εργάζεται ως υπάλληλος σε ένα μπακάλικο ενώ μένει σε ένα μικρό δωμάτιο. Τα τρία αυτά χρόνια της ζωής του είναι ιδιαίτερα δύσκολα καθώς, μακριά από την οικογένεια του, βιώνει την πείνα, το κρύο και τη σκληρή πλευρά της ζωής στην καθημερινότητα του. Βλέπει πολλούς συνανθρώπους του να υποφέρουν και να δουλεύουν ίσα-ίσα για ένα κομμάτι ψωμί. Η ζωγραφική, όμως, ήτανε πάντα μέσα στην καρδία του και σε εκείνο το μικρό, φτωχικό δωμάτιο, μπορούμε να πούμε ότι την ανακάλυψε περισσότερο και την εξωτερίκευσε.

Ο Χαράλαμπος Στέφος ήταν αυτοδίδακτος, είχε ένα έμφυτο ταλέντο το οποίο ταυτιζόταν με την ίδια του την ύπαρξη. Η ζωγραφική έγινε για αυτόν δημιουργία, σχέδιο, πίνακας. Θαύμαζε το τοπίο τριγύρω του, τις εναλλαγές του φωτός, τις αλλαγές της ώρας στη φύση, τη διαδοχή των ημερών και των εποχών οι οποίες έφερναν και τις ανάλογες μεταπτώσεις στα συναισθήματα του. Το πάθος του για την ζωγραφική ήταν τόσο μεγάλο ώστε όταν δεν εργαζόταν, ζωγράφιζε, σε οποιεσδήποτε συνθήκες της καθημερινότητα του. Στη διάρκεια εκείνων των χρόνων, δημιούργησε πολλά έργα, κυρίως τοπία, νεκρή φύση αλλά και θαλασσογραφίες. Κυρίως όμως τον γοήτευε η "αγρία" και τραχιά ομορφιά του . Στην εποχή του έλαβε μέρος και στις πρώτες εκθέσεις. Έτσι, τη δεκαετία 1959-1969 συμμετείχε σε πέντε ομαδικές εκθέσεις σε Άμφισσα και Αθήνα, ενώ πραγματοποίησε και την πρώτη του ατομική έκθεση στο Λιδωρίκι. Τα επόμενα χρόνια γνωρίζει σημαντικούς ανθρώπους της τέχνης οι οποίοι αναγνωρίζουν το ταλέντο του, όπως ο Θεόδωρος Στάμος, καθηγητής τέχνης του πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης, ο ζωγράφος Α.Ζ. Πουλιανός, άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών όπως ο Χατζίνης, κριτικοί τέχνης όπως ο Β. Κουντουρίδης, ο Β. Παναγιωτόπουλος, ο Δ. Κραββαρτόγιαννος και άλλοι, οι οποίοι τον αναγνωρίζουν ως ένα από τους πολλά υποσχόμενους νέους ζωγράφους.

Η δεκαετία του 1970 τον βρίσκει εξίσου δημιουργικό και παραγωγικό σε έργα και εκθέσεις, ατομικές και ομαδικές. Έτσι εκθέτει έργα του την Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στη Άμφισσα ,στην Ιτέα αλλά και στο εξωτερικό. Εντυπωσιάζει και γοητεύει τους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών αλλά και το απλό φιλότεχνο κοινό και ξεπερνά τα σύνορα της Ελλάδας. Στην "Ελληνική Εβδομάδα" που διοργανώνεται στην πόλη Deurne της Ολλανδίας το 1977, εκπροσωπεί την ελληνική ζωγραφική και οι κριτικές που αποσπά είναι διθυραμβικές. Το ίδιο συμβαίνει και σε τρεις ομαδικές εκθέσεις στις οποίες συμμετέχει ως μέλος της IAG (International Arts Guilt) στο Μόντε Κάρλο, το 1973, 1976 και το 1978. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης δημιουργεί δικά του χρώματα, δουλεύοντας και σμιλεύοντας την πέτρα, φτιάχνοντας ζεστές, γήινες αποχρώσεις, ενώ από τα φυτά και τα λουλούδια δημιουργεί φυτικά χρώματα. Στις Εκθέσεις του παρουσιάζει αυτές του τις δημιουργίες και ο κόσμος ανταποκρίνεται. Στα "Φωκικά" τα οποία διοργανώνονται στην Άμφισσα το 1982 υπό την αιγίδα του Δήμου Άμφισσας, ο Χαράλαμπος Στέφος εκθέτει τη Συλλογή του "Κατοχή- Πείνα", έργο που συγκινεί το φιλότεχνο και όχι μόνο κοινό, με ιστορικές μνήμες του παρελθόντος, οι οποίες αναβιώνουν μέσα από τα προσωπικά βιώματα του καλλιτέχνη. Μαθητές, καθηγητές, φοιτητές, άνθρωποι του πνεύματος αλλά και απλοί άνθρωποι επισκέπτονται αυτή την έκθεση και συγκλονίζονται από τα έργα της.

Στα χρόνια που ακολουθούν, ο καλλιτέχνης είναι δημιουργικότατος. Συμμετέχει σε ομαδικές και ατομικές εκθέσεις σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος ενώ οι κριτικές που δέχεται είναι διθυραμβικές. Τα βραβεία του, σε Ελλάδα και εξωτερικό επιβεβαιώνουν την αξία της τέχνης του. Έργα του βρίσκονται στις Δημοτικές Πινακοθήκες Αθήνας και Άμφισσας, στο ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, στο Λαογραφικό Μουσείο Άμφισσας, στην Ελληνική πρεσβεία της Χάγης, στη Δημοτική Πινακοθήκη Λαμίας και σε πολλές ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ο Χαράλαμπος Στέφος ήταν μέλος του Συλλόγου Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Κεντρικής Ελλάδας ΣΚΕΤΚΕ, ενώ συμπεριλαμβάνεται και στο Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών "Μέλισσα". Δυστυχώς, σε μία ακόμη γόνιμη και παραγωγική στιγμή της ζωής του και της εικαστικής του δημιουργίας, έφυγε από κοντά μας στην ηλικία των 77 ετών, αφήνοντας πίσω του μια τεράστια πολιτιστική κληρονομία για τον τόπο του αλλά και για την πατρίδα του καθώς και για την ελληνική ζωγραφική τέχνη. Ο Χαράλαμπος Στέφος ήταν παντρεμένος με την Αικατερίνη Χ. Μποτίνη και απέκτησαν δύο παιδιά, τον Γιώργο και την Μαρία.

Ήταν ξαστεριά και είχε φεγγάρι

Αφήγηση του καπετάν Νικηφόρου καθώς περιγράφει  μια νυχτερινή πορεία του ΕΛΑΣ με εκκίνηση από την Τοπόλια μέσα από τον ελαιώνα της Άμφισσας.

"Ήταν ξαστεριά και είχε φεγγάρι. Προχωρούσαμε πλέον αμίλητοι. Κάπου - κάπου ακουγόταν στη φάλαγγα κάποιο νυσταγμένο παγούρι χτυπώντας μονότονα, κανένα βήξιμο ή ξεμύξιασμα. Κάποιο μουλάρι που φρούμαζε. Ο ελαιώνας βουβός γέμισε θρόισμα κι έκσταση, κοσκίνιζε από πάνω μας εκατομμύρια φύλλα φεγγάρι. Σα να βαδίζαμε στο βυθό κάποιας προαιώνιας θάλασσας. Ξύπνησαν άσωτο πλήθος και οι ροζιασμένοι κορμοί, μπήκαν σε μια εκπληκτική κίνηση γύρω μας, ο ένας πίσω από τον άλλον... Όλος ο ελαιώνας έρχονταν γύρω σαν εκστατικός..."

 

Απόσπασμα απ’ το βιβλίο του "Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης", εκδόσεις Παρασκήνιο.